آشنایی با تمام خطرات فیزیکی محیط‌های کار و راه‌های مقابله با آن

در جهان صنعت امروز، اکثر کارکنان و کارگران در معرض خطرات فیزیکی قرار دارند که سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند. شناخت این خطرات برای ساختن یک محیط کار ایمن و جلوگیری از حوادث و صدمات جبران‌ناپذیر بسیار ضروری است. هدف این مقاله شناخت رایج‌ترین خطرات فیزیکی در محیط‌های کار صنعتی است. همچنین اقدامات لازم و ضروری برای حفاظت از سلامت جان کارکنان بررسی می‌گردد. آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• خطرات فیزیکی چیست؟
• انواع خطرات فیزیکی
• نتیجه‌گیری

 خطرات فیزیکی چیست؟

خطرات فیزیکی به مجموعه‌ای از حوادث اشاره دارد که می‌توانند سلامت فیزیکی بدن انسان را تهدید کنند. این خطرات از طیف گسترده‌ای از عوامل محیطی به وجود می‌آیند. عواملی همچون، صدا، روشنایی، دما، پرتو و... که عملکرد طبیعی بدن کارکنان را دچار اختلال می‌کند و می‌تواند آسیب‌های جدی به سیستم و اعضای بدن انسان وارد کند. در ادامه خطرات فیزیکی و عوامل محیطی مورد بررسی قرار می‌گیرد و همچنین رویکردهای لازم برای جلوگیری از این خطرات بررسی خواهد شد.

انواع خطرات فیزیکی

سقوط از ارتفاع

سقوط از ارتفاع، زمین خوردن و سرخوردن از شایع‌ترین خطرات محل کار هستند. سطوح لغزنده، پرتگاه‌ها، زمین‌های ناهموار و عدم روشنایی کافی از عواملی هستند که در بروز این خطرات نقش دارند و منجر به شکستگی دست‌وپا، آسیب دیدن سر و کمر و حتی مرگ کارکنان و کارگران می‌شوند.

استفاده از تجهیزات ایمنی فردی مانند لباس و کلاه ایمنی باعث کاهش چنین حوادثی می‌شود و رعایت پروتکل‌های ایمنی و بهره‌بری از تجهیزات ایمنی محیطی، مانند تجهیزات ایمنی سقوط از ارتفاع از وقوع چنین حوادثی جلوگیری می‌کند.

ماشین‌آلات صنعتی

چرخه کار محیط‌های صنعتی وابسته به ماشین‌آلات صنعتی آن حرفه است. استفاده نادرست از ماشین‌آلات صنعتی و رعایت نکردن نکات ایمنی خطرات جبران‌ناپذیری مانند قطع عضو کارکنان را در محیط‌های کاری به وجود می‌آورد.

افراد باید قبل از کار با این ماشین‌آلات آموزش کافی را ببیند و از دکمه‌های توقف اضطراری و رویه‌های توقف کار به‌خوبی آگاه باشند تا از چنین حوادثی جلوگیری کنند. همچنین استفاده از تجهیزات ایمنی فردی PEE هنگام کار با دستگاه‌ها بسیار ضروری است.

صدا

صدا بخشی از روزمره زندگی است که به دو دسته کلی صداهای خوشایند (SOUND) و صداهای آزاردهنده (NOISE ) تقسیم‌بندی می‌شوند. محیط‌های کاری و صنعتی دارای صداهای بسیار هستند که سلامت گوش انسان را به خطر می‌اندازند. کارگران و کارکنان با توجه به شغل خود امکان دارد به‌صورت دائم در معرض خطرات شنوایی باشند.

 اثرات زیان‌آور صدا بر گوش انسان را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد:

• افت موقت شنوایی
• افت دائم شنوایی
• ترومای آکوستیک یا ضربه صوتی

به همین منظور، کارفرمایان باید در محیط‌های کاری اصول مکانیکی و مهندسی را رعایت کنند تا دستگاه‌های محیط‌های کاری کمترین آلودگی صوتی را داشته باشند. همچنین استفاده از محافظ گوش به‌عنوان یک ابزار ایمنی فردی یک الزام است در محیط‌های کاری که آلودگی صوتی بسیاری دارند.

روشنایی

نور یکی از عوامل جدایی‌ناپذیر محیط‌های کاری است و در علم فیزیک یک طیف الکترومغناطیسی تعریف می‌شود که طول‌ موجی بین 380 تا 780 نانومتر دارد. محیط‌های کاری با توجه به نوع فعالیتی که دارند باید میزان روشنایی خود را تنظیم کنند تا علاوه بر حفظ سلامت کارکنان باعث حفظ راندمان کاری شوند.

کمبود و نور زیاد در محیط‌های کاری می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به چشم کارکنان و کارگران وارد کند. علاوه بر این بسیاری از فعالیت‌های صنعتی مانند جوشکاری، می‌توانند ترومای نوری به چشم وارد کند. ماسک‌های جوشکاری یک از تجهیزات ایمنی است که در هنگام جوشکاری، کارکنان باید از آن استفاده کنند تا چشم انسان دچار کمترین آسیب شود.

ارتعاشات 

ارتعاشات یکی از آسیب‌هایی است که همواره سلامت جان کارگران و رانندگان ماشین‌های صنعتی را تهدید می‌کنند. ارتعاش را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: یک موج فیزیکی که در اثر نوسان اجسام مادی حول یک نقطه‌ی تعادل ایجاد می‌شود که در اثر تماس با بدن انسان موجب اختلال در کار طبیعی بدن می‌شود. آسیب‌های وارد بر ارتعاشات را می‌توان به دودسته کلی تقسیم‌بندی کرد:

• ارتعاش تمام بدن: این آسیب به‌تمامی عضلات بدن آسیب وارد می‌کند و می‌تواند سیستم‌های گوارشی، عصبی، اسکلتی و عضلانی را تحت تأثیر قرار دهند. این خطرات فیزیکی در وسایل ترابری هوایی، زمینی و ساختمان‌ها وجود دارد، مانند رانندگان ماشین‌های سنگین.
• ارتعاش دست و بازو: این آسیب در هنگام کار کردن با وسایلی مانند پیکورها، دریل‌های برقی و... به وجود می‌آید و اثرات نامطلوبی بر روی عضلات دست و بازو بگذارد.

برای کاهش آسیب‌های فیزیکی ارتعاشات، حتماً کارکنان باید از لباس ایمنی مشخص و دستکش‌های ایمنی ضد ارتعاش استفاده کنند تا خطرات فیزیکی به حداقل خود برسد. علاوه براین، امروزه بسیار از دستگاه‌هایی که دارای خطرات این‌چنینی هستند را می‌توان از دور هدایت کرد تا آسیب‌های وارده به حداقل برسد. 

دما 

میزان گرما و سرما محیط‌های کاری یکی از عوامل بسیار مهم در سلامت کارکنان است. محیط‌های کاری با توجه به شرایط خود دارای دماهای متفاوتی هستند و هر محیط درجه حرارت متناسب خود را  دارد.  میزان درجه حرارت، پیوند خورده با میزان رطوبت محیط است و ایده‌آل‌ترین شرایط محیطی، رطوبت 70 در صد با دما محیط کاری 21 درجه سلسیوس  دارد. به همین دلیل همواره محیط‌های کاری باید دارای تهویه و جریان مناسب هوا باشند تا از تراکم گازها و تغییر رطوبت محیط‌های کاری جلوگیری کنند. در ادامه دو مؤلفه سرما و گرما را به‌صورت دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.

گرما

محیط‌های کاری دارای عوامل متعدد مانند، درجه حرارت، رطوبت، پرتوهای حرارتی  و واکنش‌های فیزیولوژیکی هستند که بر سیستم بدن انسان تأثیر می‌گذارند و باعث بالا رفتن دمای بدن انسان می‌شوند و می‌تواند خسارت و صدمات شایان توجه ای به بدن انسان وارد کند. 

شبکه فیزیولوژیک بدن انسان حرارت داخلی بدن انسان را 37 درجه سلسیوس تنظیم می‌کند و برحسب نوع فعالیت فیزیکی بین 36 تا 38 درجه سلسیوس متغییر است. اگر کارکنان  با درجه حرارت بالا کار کنند  آسیب‌های مانند کرامپ های حرارتی، گرمازدگی  به آن ها وارد می شود و قدرت حیاتی بدن آن‌ها کاهش می‌یابد.

روش پیشگیری از آسیب گرمایی

• استفاده از سیستم تهویه مناسب برای کاهش دما محیط‌های کاری
• استفاده از وسایل خنک‌کننده برای کارکنان
• استفاده از لباس‌های ایمنی مناسب و گشاد 

سرما

سرما مؤلفه است که بر اثر کاهش دما روی می‌دهد. در علم فیزیک، سرما، وجود ندارد. بلکه پدیده‌ای است که با گرفتن گرما از یک جسم پدید می‌آید. نبودن دمای مناسب در محیط‌های کاری باعث می‌شود؛ سیستم فیزیولوژیک بدن انسان در تنظیم هوای مناسب به مشکل بربخورد و چرخه حرارت بدن انسان دچار اختلال شود. دور معیوب حرارت در بدن انسان باعث آسیب در سیستم‌های قلبی، عروقی، تنفسی می‌شود و عملکرد بدن انسان را کاهش می‌دهد. به‌صورت کلی دمای پایین محیط کاری باعث اختلال در سیستم لامسه بدن و همچنین آسیب مستقیم فیزیولوژیک و سرمازدگی برای کارکنان می‌شود.

روش‌های پیشگیری از آسیب سرما

• مصرف غذاهای پرکالری و آشامیدنی‌های گرم
• استفاده از لباس کلاه و دستکش ایمنی مناسب با محیط کار
• استفاده از تجهیزات صنعتی برای افزایش دمای محیط کار

 پرتو

یکی دیگر از عوامل مؤثر در محیط‌های کاری پرتوها هستند. پرتوها گونه‌ای از انرژی هستند که در خلاء یا ماده منتشر می‌شوند. به‌صورت کلی پرتوها به دودسته، یونساز و غیر یونساز تقسیم‌بندی می‌شوند.

پرتو یونساز

پرتوهای یونساز دارای انرژی زیادی هستند و می‌تواند اتم را به یون تبدیل کنند. این پرتوها در صورت برخورد با بدن انسان باعث شکستن پیوندهای شیمیایی و بافت‌های بدن می‌شوند. پرتوهای آلفا، گاما، بتا ازجمله پرتوهای یونساز هستند و کاربرد اصلی آن در صنعت پزشکی برای تشخیص بیماری و درمان بیماری‌های مانند سرطان است. 

پرتوهای یونساز در صنعت کشاورزی برای مطالعات مرتبط با گیاه و خاک وجود دارد و دانشمندان باید از لباس ایمنی مناسب در هنگام کار با چنین پرتوهایی استفاده کنند.

پرتوهای غیر یونساز

پرتوهای غیر یونساز، عموماً از جنس پرتوهای الکترومغناطیس هستند که انرژی کافی برای یون‌سازی اتم‌ها را ندارند. معروف‌ترین پرتوهای غیر یونساز، فرابنفش، ماکرویور یا مادون قرمز هستند که کاربرد گسترده‌ای در صنعت چاپ، مخابرات، پزشکی و ... دارند.

در صورت کنترل نشدن پرتوها در محیط کاری، خسارت جبران‌ناپذیری را به وجود آورند.  به همین منظور دستورالعمل متنوعی برای کاهش خطرات پرتویی تدوین‌شده است. قوانینی مانند:

• زمان‌بندی: با شیفت بندی مناسب، مدت‌زمان پرتوگیری کارکنان را کاهش می‌یابد.
• فاصله‌بندی: با فاصله‌بندی درست کارکنان با منبع پرتو، می‌توان مقدار اثبات پرتوها را کاهش داد
• حفاظ: استفاده از لباس‌های ایمنی و ماسک‌های ایمنی مخصوص می‌تواند خطرات محیط‌های کاری پر پرتور را کاهش داد.

فشار

یکی دیگر از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر سلامت جان کارکنان فشار هوا است. به‌طورکلی میزان فشار هوا را می‌توان متناسب با سطح دریا تعریف کرد (فشار در سطح دریا 760 میلی‌متر جیوه است) و با افزایش ارتفاع از سطح دریا فشار هوا کاهش می‌یابد. همچنین به ازای هر 10 متر عمق آب فشار هوا یک اتمسفر افزایش می‌یابد.

کاهش فشار هوا یا افزایش فشار هوا در محیط‌های کاری سلامت جان کارکنان به خطر می‌اندازد. به همین دلیل کارهایی که در ارتفاع بالا یا در عمق اقیانوس مانند ترابری هوایی یا جوشکاری در دریا از مشاغل پرخطر هستند که کارکنان باید از لباس ایمنی ویژه استفاده کنند تا همواره سلامت فیزیکی آن‌ها حفظ شود.

نتیجه‌گیری

محیط‌های کاری شامل خطرات گسترده‌ای هستند که از جنبه متفاوت سلامتی کارکنان و کارگران را به خطر می‌اندازد. خطرات فیزیکی از شناخته‌شده‌ترین عوامل آسیب‌زا در محیط‌های کاری هستند که سلامت بدن انسان و اعضای بدن انسان را به خطر می‌اندازد. از شناخته‌شده‌ترین خطرات فیزیکی محیط‌های کاری می‌توان به عوامل مانند : صدا، روشنایی، دما، فشار و پرتوها نام ببرد که هرکدام در صورت استاندارد نبودن در محیط‌های کاری آسیب‌های مخصوص به خود را به بدن انسان وارد می‌کنند.

رعایت پروتکل‌ها و قوانین ایمنی از یکسو و استفاده از تجهیزات و ابزارآلات ایمنی فردی از سوی دیگر خطرات فیزیکی محیط‌های کار را به حداقل می‌رساند و باعث افزایش راندمان کار می‌شود.